Małachowski Juliusz (1801–1831), podpułkownik-ochotnik w r. 1831, poeta. Ur. prawdopodobnie w Końskich koło Radomia, był synem Stanisława, generała W. P. (zob.), i Anny ze Stadnickich, bratem Gustawa (zob.). Od młodości wykazywał zainteresowania literaturą i sztuką, a wiadomości w tej mierze pogłębił w czasie licznych wojaży po Europie zachodniej. Razem z bratem Gustawem należał do Tow. Patriotycznego. Po wybuchu powstania 1830 r. przystąpił M. do organizowania lokalnej gwardii narodowej, a w końcu grudnia sformował i uzbroił własnym kosztem batalion strzelców celnych (wolnych) sandomierskich, dla którego ułożył hymn pt. Marsz strzelców wolnych sandomirskich będący naśladownictwem mickiewiczowskiego „Chóru strzelców”. Uczestniczył ze swym batalionem w zwycięskim starciu pod Puławami (26 II), a jego zwierzchnik – płk Łagowski przedstawił go wówczas do krzyża Virtuti Militari. W kwietniu wszedł ponownie pod rozkazy płka Łagowskiego dowodzącego strażą przednią korpusu gen. J. Sierawskiego i walczył na czele swego batalionu w krwawym starciu pod Wronowem (17 IV), a następnego dnia 18 IV, osłaniając odwrót polski, poległ na rynku w Kazimierzu nad Wisłą. Został pochowany w Końskich.
Śmierć M-ego odbiła się szerokim echem w ówczesnej prasie polskiej. Dodatkową okolicznością popularyzującą i gloryfikującą tę postać był fakt, iż zginął z kosą w ręku w otoczeniu swych strzelców i garstki kosynierów. Jako kosynier stał się on bohaterem utworu K. Brodzińskiego („Nagrobek J. Małachowskiemu”) oraz prawdopodobnie pierwowzorem postaci Jana w „Fantazym” J. Słowackiego.
Żychliński, XIII; – Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925; Inglot M., Prototypy Kordiana, Wr. 1967 (podob.), Prace Literackie, IX; Siemieński L., Dwaj Juliusze, Wyd. 2., Kr. 1935; Sołtyk R., O związkach przedrewolucyjnych, „Pam. Emigracji Pol.” 1833 nr z 21 V; Tokarz W., Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831 r., W. 1930; Znamirowska J., Liryka powstania listopadowego, Kr. 1930; – Gawroński F. S., Pamiętnik r. 1830/31, Kr. 1916; Prądzyński J., Pamiętniki, Kr. 1909 I–IV; Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la révolution du 29 novembre 1830…, (Paris 1832, życiorys, portret); – Nekrologi: „Dzien. Powsz. Krajowy” 1831 nr 115, „Kur. Pol.” 1831 nr 493, nr 535 (K. Brodziński, toż w jego „Poezjach”, Wr. 1959 I); – Arch. Państw. w Kr. (Oddz. na Wawelu): Arch. Dzikowskie, I 362.
Mieczysław Inglot